هر نوع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به دو منظور اساسی صورت می گیرد. اولین منظور، مطلع کردن معلم از نتیجه ی کوشش های یاددهی خود است. منظور دیگر، سنجش میزان و چگونگی آموخته های دانش آموز از موارد مورد انتظار است. اگر چگونگی انجام آزمون یا امتحان با منظور دوم را زیر ذره بین ببریم با این واقعیت روبه رو می شویم که از جهت رعایت حقوق دانش آموزان، بعضی از شیوه های نمره دهی و طرح سؤالات امتحانی و آزمون ها، از نظر بعضی از معلمان اخلاقی و منصفانه و از نظر بعضی دیگر غیر اخلاقی و یا غیرمنصفانه تصور می شوند.
منصفانه یا غیر منصفانه بودن نوع اعمال آزمون و اختصاص نمره ی نهایی در کل، به طرز تلقی آزمون کننده یعنی معلم بستگی دارد. معلم کلاس درس از یک جانب عقیده دارد که طرح سؤالات پیچیده و دور از انتظار دانش آموزان در آزمون های پیشرفت تحصیلی، کاملاً اخلاقی و منصفانه است. از جانب دیگر، همین معلم اختصاص نمره ای را به واسطه ی انجام تکلیف درسی و ارائه ی به موقع آن، در صورت کم آوردن نمره ی آزمون توسط دانش آموز، غیراخلاقی و غیرمنصفانه تلقی می کند. در واقع چنین معلمی سعی و تلاش های کلاسی دانش آموز را در تخصیص نمره در نظر نمی گیرد و به دانش آموزی که به همه ی سؤالات امتحانی پاسخ درست داده باشد، بالاترین نمره را اختصاص می دهد، حتی اگر او در انجام تکالیف کلاسی کوتاهی کرده باشد.
معلمی دیگر، درست با نظری متضاد، عقیده دارد که گنجاندن سؤالات پیچیده و دور از انتظار دانش آموزان در آزمون پیشرفت تحصیلی، کاری غیراخلاقی و دور از انصاف است. همین معلم عقیده دارد که دخالت دادن نحوه ی انجام تکالیف کلاسی توسط دانش آموز و به موقع انجام دادن آن ها در نمره ی نهایی او، عملی کاملاً اخلاقی و منصفانه است. این معلم همواره سعی و تلاش دانش آموز در انجام به موقع تکالیف درسی اش را هنگام تخصیص نمره ی نهایی در نظر می گیرد و هیچ گاه به دانش آموزی که تکالیف خود را ناتمام ارائه کرده باشد، بالاترین نمره را اختصاص نمی دهد، ولو آن که به همه ی سؤالات آزمون پاسخ درست داده باشد.
محققان با انجام دادن تحقیقی علمی در این زمینه و پرسش درباره ی اخلاقی و منصفانه بودن یا نبودن سناریوهای متفاوت و گردآوری داده های آماری، نیاز مبرم به ارائه ی معیارها و یا راهبردهایی در زمینه ی چگونگی اختصاص نمره ی نهایی به عنوان راهنمایی برای معلم را خاطرنشان کرده و دست اندر کاران ارزشیابی های تحصیلی را به اقدام برای رفع آن نیاز توصیه کرده اند. در این گزارش، ضمن ارائه ی شرحی مختصر از چگونگی انجام تحقیق و نتایج آن، از آن جا که موضوع کاملاً مبتلا به معلمان و کلاس های درس ایران نیز هست، سؤالات را ارائه می دهیم.
* اضافه یا کم کردن نمره ی نهایی دانش آموز به واسطه ی خوب یا بد انجام دادن تکالیف کلاسی، کاری منصفانه و اخلاقی است یا خیر؟
* در نظر گرفتن نمره ای با وزن مشخص برای تکالیف کلاسی و منظور کردن آن در نمره ی نهایی دانش آموز، اخلاقی و منصفانه است یا خیر؟
* اختصاص بالاترین نمره به دانش آموزی که به همه ی سؤالات امتحانی پاسخ درست داده، اما تکالیف کلاسی اش را انجام نداده است، کاری اخلاقی و منصفانه است یا خیر؟
* طرح سؤالات پیچیده و دور از انتظار دانش آموزان، به صورتی غیر معمول در امتحان پایانی، کاری منصفانه و اخلاقی است یا خیر؟
* نمره دهی به سؤالات انشایی و تشریحی، بدون حذف سر برگ های حاوی نام دانش آموز، منصفانه و اخلاقی است یا خیر؟
* آیا استفاده از انواع گوناگون آزمون و روش های متعدد ارزشیابی در کلاس درس، اخلاقی است یا خیر؟
* آیا تمرین سؤالات امتحانی و یا نظایر آن ها در کلاس درس، قبل از امتحان، کاری اخلاقی است یا خیر؟
- درباره ی دخالت دادن نحوه ی انجام تکالیف در نمره ی نهایی در کارنامه ی دانش آموز، 57 درصد از معلمان پاسخ داده اند که این کار اخلاقی و منصفانه است و 43 درصد گفته اند که غیر اخلاقی و غیر منصفانه است.
- درباره ی اختصاص بالاترین نمره به دانش آموزی که به همه ی سؤالات امتحانی درست پاسخ داده، اما تکالیف کلاسی اش را کامل یا درست انجام نداده است، 37 درصد آن کار را اخلاقی و 63 درصد آن را غیر اخلاقی دانسته اند.
- درباره ی اضافه یا کم کردن نمره ی دانش آموز به واسطه ی خوب یا بد بودن نحوه ی انجام تکالیف کلاسی، 57 درصد آن کار را اخلاقی و منصفانه و 43 درصد آن را غیر اخلاقی و غیر منصفانه خوانده اند.
- درباره ی نمره دادن به آزمون های تشریحی و انشایی به ورقه های با نام و یا به ورقه های آشنا با خط نوشتاری، 48 درصد آن کار را اخلاقی و 52 درصد آن را غیر اخلاقی دانسته اند.
اغلب معلمان (99%) آن ها توافق دارند که استفاده از روش های متعدد و گوناگون سنجش و ارزشیابی در کلاس های درس اخلاقی است و اتکا به فقط یک نوع امتحان یا یک روش سنجش پیشرفت تحصیلی غیر اخلاقی است (85%). هم چنین، 78 درصد از معلمان عقیده دارند، اتکا به نتایج تعداد کمی از دفعات امتحانی برای تعیین نمره ی نهایی دانش آموزان، کاری غیر اخلاقی و غیر منصفانه است.
چنان چه از پاسخ ها بر می آید، در اکثر موارد سؤالات بالا، نظرهای معلمان با یکدیگر همسان یا هماهنگ نیست. در حالی که عده ای از معلمان اقدام خاصی را اخلاقی و منصفانه دانسته اند، عده ای دیگر همان کار را غیر اخلاقی و غیر منصفانه گزارش کرده اند. محققان با تکیه بر همین یافته ها نظر داده اند که با وجود گفت و گوهای بسیار درباره ی ارزشیابی تحصیلی و سنجش های کلاسی، هنوز معیاری هماهنگ و استاندارد برای نحوه ی نمره دهی نهایی، یعنی نمرات کارنامه ای، وجود ندارد. بدون شک، اعمال سلیقه های شخصی معلمان در این زمینه، به سود بعضی از دانش آموزان و به ضرر بعضی دیگر خواهد شد.
مجله رشد تکنولوژی آموزشی– نویسنده: دکتر هما دانا
کلمات کلیدی:
